Krize karşı "kadın kooperatifi" deneyimleri

Kolektif üretim ve bölüşüm çalışmalarında kadın kooperatifleri, kadınları evden çıkararak toplumsal yaşama katılmalarını sağlıyor.

Kadın kooperatifleri genellikle kadınların bir araya gelerek kadınların üretim sürecine dâhil olmasını ve dayanışmasını sağlamak amacıyla kuruluyor. Kooperatifler, bir taraftan krizin mağdur ettiği kadınların bir şeyler üreterek krizin etkisini hafifletmesini sağlarken diğer taraftan kadınlar için farklı bir örgütlenme deneyimi sunuyor. Alternatif çalışmalar yürüten oluşumlara bakarak kadın kooperatif deneyimlerini sizler için derledik.

Türkiye’de kooperatifler çoğunlukla kadın kooperatifleşmesi sayesinde yetenekli kadınların el becerilerini kullanarak gıda, tasarım ürünlerine yönelik üretimde bulunmasını sağlanmak amacıyla kuruluyor. Ülkenin dört bir yanında kadınların bir araya gelerek kurduğu bu kadın kooperatifleri örneklerine birlikte bakalım.

"Egemen sisteme, emek sömürüsüne karşı"

Defne Kadın Kooperatifi

Hatay’da 2010 yılında dernek olarak başlayıp 2014 yılında kooperatif olarak devam ediyor. Kooperatif başkanı Nesrin Deli, Defne'yi şu şekilde anlatıyor: 

“7 kurucu üyeyle başladık, şu an 27 üretici olarak devam ediyoruz. Yaklaşık bin kişiye ulaştık. Hedefimiz kaybolmuş kadın emeğini görünür kılıp tek çatı altında toplamak, üretimde dayanışmayı sağlamak. Ekonomik krizi hissetmeye başladığımızda isyan ve vazgeçişler, kadınlarda kendi kaderine razı olup geri çekilmeler yaşadık. Bazen çok zorlanıyoruz, bu zorlanma da böylesi süreçlerde tedbirli olmamızı sağlıyor. Krizden önce dayanışma içindeyken şimdi kadınlar korku içinde ama buna rağmen mücadele etmekten de vazgeçmiyorlar. Bu süreçte bu deneyimden her bir kadın çok şey öğrendi, öğrenmeye de devam ediyor. Ev ekonomisine katkı sağlamak kadınları inanılmaz mutlu ediyor."

Nesrin Deli, Hatay’ın birçok geleneksel ürününü bu yolla halka ulaştırabildiklerini söylüyor.

Günebakan Kadın Kooperatifi

2018 yılında Ankara Batıkent’te erkek egemen sisteme ve emek sömürüsüne karşı kadın dayanışmasını ve emeğini güçlendirmek amacıyla kurulan kooperatif, kadınların ekonomik özgürlüklerinin iktidar tarafından “aile bütünlüğü” gerekçe gösterilerek ellerinden alınmaya çalışılmasına, kadın düşmanı politikalara her gün bir yenisinin eklenmesine karşı Batıkentli kadınların bir araya gelmesiyle oluşmuş. 

Kooperatifin yönetim kurulu üyesi Sıla Soyaslan, “Gücünü kadın dayanışmasından alan kooperatifimizi, kadınların birlikte ürettiği, birlikte öğrendiği, birlikte sergilediği, özgürce bir araya gelebilecekleri alternatif bir mekân kurarak yola çıktık" diyor ve şöyle devam ediyor:

"Kooperatifimiz erkek egemen sisteme ve emek sömürüsüne karşı kadın dayanışması ve emeğini güçlendirmeyi hedefleyerek başladı. Kadınların üretimi olan örme işler, kooperatifin üretimi olan ürünlerin yanı sıra hepsi olmak üzere, Gökçeada’dan fasulye, Zonguldak’tan bal ve fındık, Bursa’nın Orhangazi ilçesinden zeytin ve zeytinyağı, Düzce’den hurma ve Sivas’ın Yürün ilçesinden bulgur vb. en temel insan ihtiyaçlarını bulunduruyoruz."

"Türkiye'nin ilk organik köyü"

Seferi Pazar

Seferihisarlı Kadınların kurduğu S.S. Hıdırlık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin kurduğu “Seferi Pazar” Ege Bölgesi’nin gıda ürünlerini uygun fiyata tüketiciyle buluşturmak için yola çıkmış. Zeytinyağından, bala, şevket-i bostandan, yöresel armola peynirine kadar yüzlerce doğal ve sağlıklı ürünü aracısız tüketiciye ulaştırıyor.

Vakıflı Köyü Kadın Kooperatifi

Vakıflı Köyü Kooperatifi, Hatay Samandağ’da bulunan son Ermeni köyündeki kadınlar tarafından kuruluyor. Kooperatif, kendini şu ifadelerle tanıtıyor:

“Köyümüz, Doğu Akdeniz'in en güzel noktalarından birindedir ve Türkiye’nin ilk organik köylerindendir. Tarihi, doğal ve kültürel çeşitliliği ile öne çıkan bölgemizin geçim kaynağını tarım oluşturmaktadır. Vakıflı Köyü Kooperatifi olarak hazırlanan tüm ürünler kadınların oluşturduğu dayanışmayla hazırlanıyor ve tamamen ev yapımı ve organik."

Hatay’ın Samandağ ilçesine yakın olan köy 'Türkiye’nin tek Ermeni köyü' olma özelliğini sürdürüyor. "Birlikte üretelim, birlikte yönetelim"

Güneşin Elleri Kadın Kooperatifi

Kooperatif, 2019 yılında Ankara Mamak’ta, günden güne ağırlaşan ekonomik krizle evde, işyerinde boğuşan, emeği yok sayılan, ucuz iş gücü olarak görülen, çocuk, yaşlı bakımı kendisine yüklenen, tüm bu koşullarda yaşamaya zorlanan kadınların, artan işsizlik karşısında evde tek başına çare aramak yerine birlikte atölyelerde üreterek umudunu büyüteceği bir yaşam alanı oluşturmak ve artan yoksulluğa karşı kadınlar arasında dayanışmayı örgütlemek  amacıyla kuruluyor.

Kooperatifin, üyelerinden Sibel Göktaş neler yaptıklarını şöyle aktarıyor.

"İhtiyaç duyduğumuz konularda öncelikle kurs, panel, film gösterimleri, atölyeler vb. örgütleyerek başladık. Mahallede bulunan kadınları yönetim mekanizmalarından uzaklaştırılma politikalarına karşı kooperatifimize hiyerarşi kurmadan gelin birlikte üretelim, birlikte yönetelim dedik ve herkese eşit söz hakkı tanıyarak kararlarımızı birlikte alıp uygulamaya çalıştık. Kooperatifimizin hedeflerini birlikte planlayarak yaşamımız, geleceğimiz konusunda ortaklaşa karar veriyoruz."

Göktaş ayrıca “Küçük iş büyük iş ayrımı yapmadan 'herkese yeteneğine göre herkese ihtiyacı kadar' ilkesini temel alarak, esas amacımızın dayanışma olduğu bilinciyle çalışıyoruz. Kooperatifimizde temel gıda maddelerinden, aynı zamanda çanta, cüzdan, elbise çeşitleri üretiyoruz” diyor. Gülbahçe Kadın Kooperatifi

Urla'nın Gülbahçe Mahallesi'nde kurulan Gülbahçe Kadın Kooperatifi, damla sakızı yetiştiriciliği ve üretimi için çalışmalara başlıyor. Damla sakızının gıda sektöründen ilaç sektörüne kadar geniş bir yelpazede kullanıldığını belirten Gülbahçe Kadın Kooperatifi Başkanı Semra Yıldız, dayanışma ile büyüyerek ülke ekonomisine katkıda bulunmak istediklerini söylüyor.

Kadın kooperatifi olarak faaliyete başladıklarını, şimdi ise damla sakızı üretmek için kollarını sıvadıklarını ifade eden Yıldız, “Bizim asıl hedefimiz damla sakızı. Belediye başkanımıza bu projemizi açıkladık" diyor ve şöyle devam ediyor:

"Bu bölgede sakız ağacı çok eskilere dayanıyor. Şu an ülkemizde sakız üretimi yok. Çeşme bölgesinde bir çalışma var. O yüzden sakız üretmeye karar verdik. Ülke ekonomisine katkı sunmak istiyoruz. İthalatı ne kadar kesebilirsek o kadar ülkemize yarar sağlayacağını düşünüyoruz. Gün geçtikçe döviz yükseliyor. Esas amacımız sakız üretmek. Kooperatifi kurarken amacımız köy kadınlarına dokunmaktı. Köydeki kadınları evden çıkarmak istiyoruz. Dayanışmayla büyümek istiyoruz. Bu anlamda kadınlara dokunduğumuzu düşünüyorum. İyi bir arkadaş grubu olduk. Onlarında ekonomisine katkımız olacak. Erkek egemen bir köyden çıkarmak istiyoruz."

Toplantılar, misafirlikler, alışveriş

Mezopotamya Kadın Kooperatifi

Kooperatif 2010 yılında Urfa’nın Bozova ilçesinde kuruluyor. Yöneticisi Aygül Kapıkayalı Mezopotamya Kadın Kooperatifi'ni şu şekilde anlatıyor:

"Bölge kadınının ekonomiye dâhil olma ve topluma aktif katılımcı olması amacıyla kooperatifimizi kurduk. 10 kişi ile başladığımız yolculuğumuzda üye, gönüllü ve katılımcı olarak 150’yi aşkın kadına ulaştık. Beraberce bölgenin doğal ürünlerini geleneksel usullere uygun üretim ve pazarlamasını yapıyoruz. Bizim gibi diğer kentlerimizde bulunan kadın kooperatifleri ile iletişim halinde toplantılar, misafirlikler ve alışveriş yapıyoruz.

"Tabi ki İstanbul ve diğer kentlerimizde de çalışmayı ve yaygınlaşmayı hedefliyor ve bu yolda adımlar atıyoruz. Ekonomik kriz tabi ki hepimizin ortak sorunu bizler de etkileniyoruz. Böylesi kriz zamanlarında daha çok katılımcıya ulaşıp kazanımlarımızı paylaşarak birbirimize destek olmaya çalışıyoruz."

Umut Işığı Kadın Kooperatifi 

Diyarbakır Sur'da 2004’te yoksul çocuklara ve kadınlara eğitimler, birlikte güçlenme çalışmaları yürütmek amacıyla kadınlar tarafından kuruluyor. Kooperatifte okul öncesi 3-6 yaş grubu, 7-14 yaş grubundan bugüne kadar bin’in üzerinde çocuk eğitim alıyor. Umut Işığı’nın üyesi Yeter Erel, “Surdaki olayların başladığı yıllarda kadın ve çocukların çatışmalardan etkilenmemeleri için çocukları evlerimize misafir ederek ve ihtiyaçlarını karşılıyorduk" diyor.

Erel aynı zamanda, “Maddi durumu iyi olmayan çocuklara burs, okula ulaşımla gitmesi gereken çocuklar için servis ücretlerini karşılama gibi çalışmalar yürüttüklerini” ifade ediyor. Erel, kooperatife yardım etmek isteyenler olursa kıyafet, kırtasiye, boya, oyuncak ya da çocuklara burs vererek yardımcı olabileceklerini söylüyor. Kadınların bir araya gelerek kurdukları kooperatifler genellikle ekonomik nedenlerle ve geçim sıkıntısını dayanışma ile aşmak amacıyla kuruluyor. Kadınların birbiriyle paylaşmayı ve dayanışmayı örgütlediği bu yerler bir süre sonra mahallenin, semtin uğrak yerleri haline geliyor.

Böylesi deneyimler, çabalar krizden en fazla etkilenen ve tek başına krizin yüküyle baş etmeye çalışan kadınlara başka bir seçenek gösteriyor.

Böylesi süreçlerde kadın kooperatiflerinde bir araya gelen kadınların birbirleriyle bağlarını güçlendirip kooperatiflerin yaygınlaşmasını sağlamak krizi kadınlardan, yoksullardan yana fırsata çevirebilir..